W pamięci mojego rozmówcy, 75-letniego J.J.¹, naocznego świadka i bezpośredniego uczestnika wydarzeń Poznańskiego Czerwca 1956 roku, pozostały ciągle żywe szczegóły z 28 czerwca 1956 roku w Poznaniu. Pragnął zgłosić te wspomnienia, lecz dotąd tego nie uczynił. Przypadek zaś zrządził, że nawiązaliśmy rozmowę przed Pomnikiem Poległych w Powstaniu Poznańskim, wzniesionym przy zbiegu ulic J. Kochanowskiego i J.H. Dąbrowskiego w Poznaniu.
J.J. opowiadał spokojnie, a zawieszał głos, gdy pamięć kąsała brutalnymi scenami dramaturgia z dotąd nie wyjaśnionymi dla niego niewiadomymi o losie jednej z ofiar, którą widział:
− Miałem wtedy 18 lat. Skończyłem właśnie Technikum Łączności i dostałem w czerwcu nakaz pracy w warsztatach telekomunikacyjnych (przy Dworcu Zachodnim w Poznaniu) − pierwszej pracy w moim życiu. Wydarzenia w Poznaniu w dniu 28 czerwca 1956 r. zastały mnie w tych warsztatach. Weszła do nas grupa pracowników zakładów Cegielskiego, zdziwiona, że my jeszcze pracujemy i że jest nam tak dobrze, podczas gdy było wiadomo, że panuje bieda. (O tym, że w Cegielskim i ZNTK się buntują, było wtedy już wielu wiadomo). Potem ci ludzie poszli do kierownictwa i powiedzieli, że protestują i strajkują przeciwko niskim zarobkom i że możemy tam także pójść. Kierownictwo naszych warsztatów pozwoliło nam wyjść.
Na plac Stalina!
Szedłem na plac Stalina (obecny plac im. Adama Mickiewicza). Z wielu stron szli w tym kierunku różni ludzie. Znalazłem się w wielkim tłumie, słuchałem i patrzyłem, co się dzieje. Ktoś z PZPR mówił, że to zgromadzenie nie ma sensu, nie ma powodu. Mówił z jakiegoś samochodu, zadaszonej platformy. W sumie niewiele powiedział, bo go zdjęto z tego pojazdu i gdzieś wywieziono.
Pod więzieniem na Młyńskiej
Ciąg dalszy wiązał się z marszem na Młyńską. Bo tam przebywali delegaci w sprawach pracowniczych, których zaaresztowano po powrocie z Warszawy. Poszedłem wśród bardzo wielu. Zatrzymaliśmy się pod więzieniem na Młyńskiej i czekaliśmy. Część ludzi, która była już w budynku sąsiadującym z więzieniem, wyrzucała z okien dokumenty… Po krótkiej chwili zamieszanie – bramą więzienną wychodzili różni ludzie. Najdziwniejsze to, że nieśli worki napełnione czymś, co trudno było określić. Prawdopodobnie była w nich żywność. Szli także w kierunku Kochanowskiego.
Co się stało z tym człowiekiem, kim był?
W tłumie idących na Kochanowskiego nie miałem nikogo znajomego. Zobaczyłem na wysokości szpitala Raszei jeszcze większy tłum, który raz po raz rozsuwał się, lecz tylko przed jadącymi samochodami, aby im umożliwić przejazd. Od strony Jeżyc nadjeżdżały pod prąd samochody z uzbrojonymi żołnierzami. Żołnierze w tamtym momencie nie reagowali użyciem broni. Nagle tłum się rozstąpił przed mężczyzną uciekającym przed kimś… Był ubrany w koszulę wojskową i spodnie wojskowe, nie miał dystynkcji. Za nim, co się zaraz okazało, biegli żołnierze z karabinami. Dopadli go i uderzali kolbami. Upadł. Widziałem jego zakrwawioną, zmaltretowaną twarz z zapuchniętymi oczami. Potem nadjechały samochody, które się zatrzymały. Ten mężczyzna został przypuszczalnie do jednego z nich zabrany. Nie wiem, co się stało z tym człowiekiem i kim był.
Strzelanina, czołgi na Poznańskiej…
Szedłem dalej z tłumem na Kochanowskiego. Żeby zobaczyć, co się będzie dalej działo, wszedłem na klatkę schodową jednej z kamienic. Byłem tam sam. Ta kamienica znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie budynku, z którego wyrzucano płonące pochodnie. Tłum zaś zatrzymał się przy budynku Urzędu Bezpieczeństwa. Nagle zaczęły się rozlegać strzały do tych zrzucających te pochodnie (strzały w kierunku tego budynku, z którego je rzucano). Hałas strzelaniny się potęgował. Na Poznańskiej pojawiły się czołgi. Opuściłem to miejsce i ulicę i oddalałem się, aby powrócić do domu, gdzie dotarłem bez szwanku (mieszkałem na Wierzbięcicach, wówczas Gwardii Ludowej). Widziałem jeszcze po drodze, jak spadała antena z budynku, bodaj obecnego ZUS. Było tam bardzo wielu ludzi, ale już powstał chaos − jedni ciągle jeszcze szli w kierunku Kochanowskiego, inni szli i biegli stamtąd…
Niewiadomych wtedy było wiele
Reszty dowiadywałem się od ludzi albo z radia. Jeśli chodzi o radio, to na początku nie było wiadomości, ale tego samego dnia, tj. 28 czerwca 1956 r., później podano, że wprowadzono godzinę milicyjną. Panowała atmosfera zalęknienia. W warsztatach telekomunikacyjnych, gdzie do pracy powróciła większość, ludzie nie wiedzieli, do czego to prowadzi. Były widoczne ruchy wojsk i milicji. Ja sam byłem za młody, żeby ocenić wartość tego buntu i jego cel. Moje pójście z tłumem 28 czerwca 1956 r. było dla mnie lekcją najnowszej historii Polski. Lekcją na żywo.
Wspomnienia J.J. spisała, podała własne śródtytuły i komentarz: Stefania Pruszyńska
¹ Mój rozmówca, którego wspomnień wysłuchałam 9 lat temu, w 2012 roku, przy stoliku przed Teatrem Nowym w Poznaniu, nie był zdecydowany na podanie w publikacji swojego imienia i nazwiska w pełnym brzmieniu. Szanując ten akt woli, podałam jedynie inicjały wspominającego.
Fot.: Stefania Pruszyńska
Na fot. 1: Pomnik Poległych w Powstaniu Poznańskim na ul. Kochanowskiego, tuż przy zbiegu z ul. J. H. Dąbrowskiego w Poznaniu
Na fot. 2: Druga część tablic z imionami i nazwiskami ofiar Poznańskiego Czerwca` 56 na pomniku Poległych w Powstaniu Poznańskim
Publikacja niniejsza, zaktualizowana komentarzem, jest wznowieniem wcześniejszej − z 2012 roku.
— Stefania Pruszyńska
Stefania Pruszyńska (Stefania Golenia). Redaktor-dziennikarka, autorka publikacji wielu gatunków. Poetka, autorka utworów wielu gatunków literackich (eseje, poezja, aforyzmy, satyra, opowiadania, reportaż literacki itp.) i sztuki plastycznej. Redaktor naczelna, właścicielka-wydawca Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl
⇒⇒⇒ OD 1989 r. W REDAKCJACH i WYDAWNICTWACH. Etatowo: w niezależnym Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989 – 1991), polsko-amerykańskim wydawnictwie US West Polska (1993 – 1996), „Gazecie Targowej” (1996 – 2000) i tygodniku „Wprost” (1996 – 2000), aktualnie redaguje Gazetę Autorską IMPRESJee.pl (od 2006 r.) ⇒⇒⇒ Także w różnych okresach: redaktor merytoryczna polskich wydawnictw książkowych i redaktor-korektor różnych wydawnictw drukowanych, w tym prasy polskojęzycznej, a także wademeków w kilku językach europejskich, oraz prac naukowych. W ramach pracy w wydawnictwach równocześnie: przedstawicielka US WEST na stoisku firmowym na Międzynarodowych Targach Poznańskich czy specjalistka-przedstawicielka ds. kontaktów z mediami. ⇒⇒⇒ W latach studenckich i nieco później (do 1989): asystent antykwarski w PP „Desa” Dzieła Sztuki i Antyki, analityk w laboratorium bakteriologii WZSChPiG.
⇒⇒⇒ W RÓŻNYCH OKRESACH WE WSPÓŁPRACY REDAKTORSKIEJ, PUBLICYSTYCZNEJ, AUTORSKIEJ, ARTYSTYCZNEJ, INFORMACYJNEJ: z prasą polonijną, np. dwutygodnikiem „Kurier”, Hamburg (1993 – 2010) czy np. z „Dziennikiem Polskim” (Londyn) i tytułami wydawanymi w Polsce, m.in. z: „Welcome to Poznań”, „Merkuriuszem Polska”, „Forum Wielkopolski”, „Aspektami Kulturalnymi”, Magazynem Muzycznym „Brzmienia”, „ABC”, „Protokołem Kulturalnym” oraz z redakcjami czasopism i portali środowisk dziennikarskich i literackich, w tym aktualnie: drukowanego kwartalnika i witryny prezentacyjnej „Protokołu Kulturalnego”, czasopisma „Wielkopolski Widnokrąg” Wielkopolskiego Oddziału Związku Literatów Polskich; ⇒⇒⇒Także redaktor merytoryczna rzadkich tematycznie publikacji książkowych, np. „Księga romska” Władysława Iszkiewicza. Również redaktor-korektor: prasy drukowanej (miesięczniki), publikacji książkowych, monografii (artyści), m.in. Rafała Boettnera-Łubowskiego, „W kręgu światła i koloru. O twórczości Edmunda Łubowskiego”, książek Lednickiej Wiosny Poetyckiej, w tym oprac. Jana Grada „W gaju poezji”, albumów artyst., np. „Orły polskie. Rzeźby w drewnie” Henryka Zięby, biuletynów szkół wyższych (np. „Studenckie Graffiti”) czy prac naukowych i innych, w tym we współpracy z uczelniami wyższymi: Wyższą Szkołą Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, WSB, ze Związkiem Literatów Polskich czy fundacjami. *** Ponadto: animatorka kulturalna, realizatorka publikacji patronackich i akcji własnych oraz w ramach redagowanej Gazety Autorskiej „IMPRESJee”, aktualnie: Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl
⇒⇒⇒ Od 2006 r. – redaktor naczelna, wydawca i realizatorka eksperymentalnie założonej na platformie Blox.pl Gazety Autorskiej „IMPRESJee”www.impresjeee.blox.pl, nr 2190 w Rejestrze Prasy Regionalnej w SO w Poznaniu, obecnie mającej nowy adres i nazwę: Gazeta Autorska IMPRESJee.pl www.impresjee.pl * (scala zasoby Portalu Autorskiego IMPRESJee.pl z zasobami Gazety Autorskiej „IMPRESJee”). ******* Scalanie zasobów 2 mediów jest rezultatem zamknięcia przez Agorę SA w dniu 29 kwietnia 2019 r. platformy Blox.pl, na której redagowała: Gazetę Autorską „IMPRESJee” www.impresjeee.blox.pl (ok. 7,7 mln wizyt Czytelników, na TOP 1000 Blox.pl – 1. miejsce w kategorii: Prasa i Media i 1. miejsce w kategorii: Media); własne witryny artystyczne: poetycką: Poezja, Stefania Pruszyńska (ok. 570 tys. wizyt) i ArtGrafPoeFoto oraz podstrony, witryny specjalne tematyczne.
⇒⇒⇒ II. TWÓRCZOŚĆ LITERACKA-POETYCKA i PLASTYCZNA: POEZJA, ESEJE, AFORYZMY, UTWORY SATYRYCZNE, SATYROPODOBNE I INNE. *** PUBLIKACJE. Wcześniejsze: rozproszone od lat 80 i z 90. Najnowsze z 2021 r.: w Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl, czasopiśmie WO ZLP „Wielkopolski Widnokrąg", „Protokole Kulturalnym” (nr 75/76), książce: „Kalisz stolicą aforyzmu” (2020), ); w polsko-niemieckiej antologii polskiej poezji IV – Anthologie der polnischen Lyrik IV „Jak podanie ręki” – „Wie ein Haendedruck” (wyd.: Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich i Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, 2018); w polsko-francuskiej Antologii poezji współczesnej X „Jak podanie ręki” – „Comme serrer la main” (wyd.: Fundacja Literacka „Jak podanie ręki”, Poznań, 2018), antologii „Po-tyczki aforystów”, III, wyd. Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich 2018; w polsko-angielskiej Antologii poezji „Jak podanie ręki” − Anhology of contemporatory poetry „Like The Hand of Friendship”; we własnych autorskich portalach artystycznych: Poezja, Stefania Pruszyńska oraz: ArtGrafPoeFoto, Stefania Pruszyńska; własnym autorskim zbiorze poetyckim „Szepty dalekobieżne” (San Francisco 2009); w czasopismach, m.in.: „Welcome to Poznań”, „Merkuriusz Polska”, „Protokół Kulturalny”; prasie internetowej: Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl; w wydawnictwach książkowych innych autorów (np. książce autobiograficznej Miklosza Deki Czurei, Króla Czardasza, wirtuoza skrzypiec).
***PREZENTACJE LITERACKIE. Od 2007 r. na wielu spotkaniach literackich czy festiwalach, w wielu miejscach na wydarzeniach w Poznaniu (m.in. w Domu Bretanii, Domu Romskim, klubie ZAK) i w regionie Wielkopolski (w Muzeum Arkadego Fiedlera w Puszczykówku, na plenerowych imprezach kulturalnych np. w parku przypałacowym w Nieszawie czy w Ludwikowie); za granicą, m.in. na Krecie (2010 r.); w Radiu Emaus (2012); na spotkaniach literackich w Klubie Literackim „Dąbrówka” (2011, 2013 i 2017); w Auli UAM w Poznaniu (20 sierpnia 2017) - jako gość poetycki występu Europejskiej Orkiestry Romskiej ; w Muzeum Etnograficznym w Poznaniu (listopad 2018); podczas II Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej Wielkopolskiego Oddziału Związku Literatów Polskich: (Piła, październik 2018 r.) i na „Aforystykonie”, organizowanych przez Wielkopolski Oddział Związku Literatów Polskich (Kalisz, 30 listopada 2018), na festynie w Dwujęzycznym LO im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Poznaniu (październik 2019); podczas III Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej (październik 2019). ***WYSTAWY I PREZENTACJE PRAC PLASTYCZNYCH: VIII MASTRiN pn. Harmonia w Pałacu Działyńskich w Poznaniu (2011); w Bibliotece Publicznej w Buku (2012), w Auli UAM 20 sierpnia 2017 r., w Wielkopolskim Urz. Woj. (grudzień 2017); w Klubie Literackim „Dąbrówka” (2013, 2017), wcześniej podczas spotkań autorskich m.in. na Krecie – w Rethymno i Adelianos Kampos (2010); ***PUBLIKACJE GRAFIK, RYSUNKÓW. Najnowsze: „Kalisz stolicą aforyzmu” (2020). Najstarsze: Rysunki satyryczne w Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1990 - 1991); grafiki w autorskim zbiorze swoich wierszy „Szepty dalekobieżne”; na okładkach książek (Lednickiej Wiosny Poetyckiej: „Żeby marzyć”, „W Gaju Poezji. Lednicka Wiosna Poetycka 1997 – 2015” w oprac. prof. Jana Grada – w ramach współpracy ze Związkiem Literatów Polskich; w prasie drukowanej (np. „Welcome to Poznań”) i Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl oraz we własnych artystycznych witrynach autorskich: ArtGrafPoeFoto i Poezja, Stefania Pruszyńska. ⇒⇒⇒NAGRODY, CERTYFIKATY. Nagroda w konkursie na felieton „Arkusza” – miesięcznika kulturalnego, wyd. przez Oficynę Wydawniczą „Głos Wielkopolski” (1996 r.); Dziennikarskie Koziołki 2017 w kategorii: Redakcja, przyznane przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej (wręczone 9 maja 2017 r. na gali w Wydziale NP i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza).
Certyfikaty: US WEST Polska – specjalistka ds. konsultacji * Z ekonomii społecznej – BO Doradztwa i Edukacji pod egidą Europejskiego Funduszu Społecznego *** NAUKA. Wiedzę akademicką zdobywała w Uniwersytecie Adama Mickiewicza i Akademii Ekonomicznej.
******* POGLĄDY. Jest zwolenniczką dialogu kultur.
