Ogólnopolski Ośrodek Edukacji Narodowej KS „Civitas Christiana” Gdańsk 2009
KODEKS ETYCZNY NAUCZYCIELA
Niniejszy projekt Kodeksu etycznego nauczyciela powstał pod kierownictwem dr. Ferdynanda Froissarta – wicekuratora gdańskiej oświaty w latach 1990 – 1996 przy szerokiej współpracy – na zasadzie pełnego wolontariatu – z politykami, urzędnikami administracji samorządowej i rządowej, związkowcami, z działaczami organizacji pozarządowych, nauczycielami akademickimi, dyrektorami i nauczycielami szkół oraz duchownymi.
Wymienione poniżej osoby w sposób szczególny przyczyniły się do opracowania niniejszego projektu: prof. dr hab. Jan Godlewski, prof. zw. PG – sprawujący obecnie funkcje prorektora Politechniki Gdańskiej, prof. dr hab. Kazimierz Nowosielski – pisarz, historyk literatury na Uniwersytecie Gdańskim, n. dypl. mgr Ewa Łowkiel – wiceprezydent Gdyni, Antoni Szymański – członek Komisji do Spraw Rodzin przy Episkopacie Polskim, zastępca przewodniczącego Krajowej Rady Kuratorów Sądowych, b. senator RP, mgr Waldemar Jaroszewicz – przew. Pomorskiego Oddziału ,,Civitas Christiana”, mgr Adam Krawiec – dyrektor Departamentu Edukacji Urzędu Marszałkowskiego Woj. Pomorskiego, mgr Elżbieta Lamparska – wicedyrektor Departamentu Edukacji Urzędu Marszałkowskiego Woj. Pomorskiego, n. dypl. dr Barbara Froissart, n. dypl. mgr Piotr Gierszewski – gdański radny, przew. Gdańskiej Komisji Edukacji, b. dyr. szkoły, mgr Krystyna Rzewuska-Sakowicz – represjonowana za nauczanie niezakłamanej historii w szkole średniej, n. dypl. dr inż. Jerzy Wiśniewski– dyr. Wydz. Diagnoz i Analiz Edukacji kuratorium oświaty w Gdańsku, b. dyr. szkoły, komandor dr Ignacy Gloza – pracownik naukowo-dydaktyczny Akademii Marynarki Wojennej, przedstawiciel Polski w Komitecie Naukowym Centrum Badan podwodnych NATO w La Spezia we Włoszech, dr Zbigniew Turzyński – ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, mgr Zofia Kuropatwińska – członkini Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność Oświaty” powstałej w wyniku porozumień sierpniowych w 1980 r., mgr Wojciech Książek – wiceminister edukacji w rządzie Jerzego Buzka, przew. RSOW NSZZ „Solidarność”, n. dypl. Bożena Brauer – przew. KMPOiW NSZZ ,,S” w Gdańsku wraz z zespołem doświadczonych nauczycieli, red. naczelna Gazety Autorskiej „IMPRESJee” www.impresjeee.blox.pl Stefania Golenia Pruszyńska, członkini Zarządu Głównego Katolickiego Stowarzyszenia Dziennikarzy p.o. sekretarza, która objęła to dzieło patronatem medialnym swojej gazety i stworzyła dodatkową witrynę poświęconą w całości projektowi ,,Kodeksu etycznego nauczyciela”, ks. red. dr Sławomir Czalej – dyr. oddziału gdańskiej wkładki ,,Gościa Niedzielnego”, ks. prałat mgr Ryszard Wołos, dr Jan Klawiter – radny Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, b. burmistrz Rumi, n. dypl. dr Maciej Sakiewicz, n. dypl. dr Marek Golemski, n. dypl. mgr Jerzy Wiła – b. st. wiz. kuratorium oświaty oraz b. inspektor Wydziału Edukacji w Gdyni, n. dypl. mgr Bogusława Marynkiewicz-Trocka.
Korespondencja z prof. zw. Edmundem Wittbrodtem – senatorem RP, b. ministrem edukacji, rektorem Politechniki Gdańskiej kilku kadencji, mgr. Maciejem Płażyńskim – posłem RP, byłym marszałkiem sejmu i wicemarszałkiem senatu oraz obecnym burmistrzem miasta Pruszcza Gdańskiego mgr. Januszem Wróblem świadczy jednoznacznie o ich pozytywnym, wspierającym stosunku do idei przyświecającej powstającemu dziełu. Należy podkreślić fundamentalną rolę ks. biskupa prof. Jana Bernarda Szlagi – ordynariusza Diecezji Pelplińskiej, który udzielając błogosławieństwa Ośrodkowi Edukacji Narodowej oraz swoim autorytetem naukowym nadał ww. Ośrodkowi właściwą rangę do działania.
UZASADNIENIE INICJATYWY
Proces edukacyjny, który ogarnia i angażuje tak wiele przejawów życia, ma ogromny wpływ na stan wykształcenia i poziom moralny społeczeństwa. Nic więc dziwnego, że to właśnie tym, którzy aranżują i wdrażają ów proces, czyli nauczycielom, należy się szczególna uwaga. Międzynarodowa debata na temat roli i zadań nauczycieli we współczesnym świecie odbyła się podczas konferencji UNESCO w Paryżu w roku 1965. Uchwalony tam dokument pn. „Rekomendacja” skierowano do wszystkich państw członkowskich. Zachęcał on do rozwijania myśli naukowej związanej z etyką zawodową. Apelowano w nim do narodowych organizacji nauczycielskich, by opracowały własne kodeksy etyczne lub kodeksy postępowania, które skłaniałyby nauczycieli do wzorowego wypełniania obowiązków zawodowych i przyczyniałyby się do zapewnienia im prestiżu w społeczeństwie.
Dzisiaj polskie prawo oświatowe mówi m.in., że „Wszelkie działania edukacyjne i wychowawcze powinny mieć odzwierciedlenie w sytuacjach szkół. Precyzyjne zapisy prawa wewnątrzszkolnego nie mogą być sprzeczne z polskim i międzynarodowym prawem w zakresie praw człowieka, obywatela, praw dziecka, z ogólną normą państwa demokratycznego”. Ten ogólnikowy zapis nie może wystarczyć do zapewnienia prawidłowego procesu edukacyjnego w skomplikowanych relacjach: nauczyciel – uczeń – rodzic, o którym MEN wypowiada się następująco: „Szkoła ukształtuje w uczniach postawy sprzyjające dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, kreatywność, przedsiębiorczość, gotowość do podejmowania inicjatyw i pracy zespołowej oraz kulturę osobistą”. Zamiast skutecznego wychowania w obrębie szkoły, zachęca się placówki oświatowe do zacieśniania kontaktów z organami ścigania w myśl haseł „zero tolerancji dla przemocy w szkole” czy „bezpieczna szkoła”, czyli przede wszystkim do przeciwstawiania się ekstremalnym przejawom zła, o których informacja od czasu do czasu przenika do mass mediów.
W momencie uzyskania pełnej suwerenności przez Rzeczpospolitą Polską w procesie szkolnego wychowania nastąpiło przejście od całkowitej indoktrynacji do niemal pełnej liberalizacji w tym względzie. Oczekuje się, że miejsce pedagogów traktowanych przedtem jako „policjantów myśli”, czy – jeśli kto woli –„inżynierów dusz” przejmą ich odpowiednicy przyklaskujący niemal pełnej swobodzie w wychowaniu młodego pokolenia. Czyżby miało tu miejsce niebezpieczne dla przyszłych pokoleń odreagowywanie okresu totalitaryzmu?
Od lat jesteśmy świadkami funkcjonowania w naszym kraju kodeksów etyki: lekarskiej, sędziowskiej, adwokackiej, radcy prawnego, Karty etycznej mediów i in., a pełnomocnik rządu zabiega o stworzenie kodeksu etyki internetowej. Wobec powyższego wprowadzenie kodeksu etycznego nauczyciela jest tym bardziej konieczne i uzasadnione, gdyż dotyczy szczególnego podmiotu, jakim jest młody człowiek. Edukacja– z wyraźnym akcentem położonym na wychowanie – jako kuźnią ludzkich postaw jest pierwotna w stosunku do wszelkich zawodów i dlatego w pierwszym rzędzie powinna posiadać własny kodeks. O zapotrzebowaniu na tego rodzaju dokument świadczy fakt opracowywania, dla własnych potrzeb, przez szkoły kodeksów etycznych nauczyciela będących dobrowolnymi umowami między nauczycielami. Są to jednak – siłą rzeczy – dokumenty o stosunkowo niskiej randze.
W tej sytuacji nie ulega najmniejszej wątpliwości, że wychowanie jako proces niezwykle skomplikowany i delikatny wymaga konkretnego wsparcia Ministerstwa Edukacji Narodowej – edukacja (łac. educatio – wychowanie) – które powinno dążyć do tego, by kodeksy: ucznia i etyczny nauczyciela – stały się dokumentami o randze ustaw.
Zaproponowany wstępny projekt kodeksu etycznego nauczyciela wspólnie z wcześniej opracowanym projektem kodeksu ucznia – jako spójna, integralna całość – będą pełniły rolę drogowskazów oraz punktów odniesienia dla nauczycieli, uczniów, rodziców i innych zainteresowanych podmiotów w trakcie realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych.
PREAMBUŁA
Nauczyciel – mając świadomość, że wychowanie zadecyduje o pozytywnym lub negatywnym sposobie wykorzystania wiedzy – stara się oddziaływać na ucznia zgodnie z duchem i literą kodeksu ucznia.
Instrumentalne traktowanie wychowania, czyli skupianie się w głównej mierze na utrzymywaniu za wszelką cenę ładu na lekcji, w celu zapewnienia maksymalnej efektywności w procesie kształcenia, ma niewiele wspólnego z wychowywaniem, o którym mówił Jan Paweł II w Łowiczu 14.06.1999 r.: „Zwracam się również do was, drodzy nauczyciele i wychowawcy. Podjęliście się wielkiego zadania przekazywania wiedzy i wychowania powierzonych wam dzieci i młodzieży. Stoicie przed trudnym i poważnym wezwaniem. Młodzi was potrzebują. Oni poszukują wzorców, które byłyby dla nich punktem odniesienia. Oczekują odpowiedzi na wiele zasadniczych pytań, jakie nurtują ich umysły i serca, a nade wszystko domagają się od was przykładu życia. Trzeba, abyście byli dla nich przyjaciółmi, wiernymi towarzyszami i sprzymierzeńcami w młodzieńczej walce. Pomagajcie im budować fundamenty pod ich przyszłe życie”.
Zadania wychowawcze szkoły nie mogą ograniczać się jedynie do stosowania sankcji za wykroczenia zgodnie z obowiązującym kodeksem ucznia. Każdy nauczyciel jest zobowiązany do łączenia w sposób harmonijny przekazywania wiedzy w procesie poznawczo-kształcącym z wszechstronnym kształtowaniem osobowości uczniów. Wynika z tego, że oddziaływanie wychowawcze wymaga od nauczyciela podobnego zaangażowania, jak w skutecznym przekazywaniu wiedzy przedmiotowej.
Niniejszy wstępny projekt kodeksu etycznego nauczyciela stanowi rejestr postulatów etycznych dotyczących sfery moralnej nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, sposobu postrzegania świata, wiedzy i kompetencji. Dokument ten wspólnie z kodeksem ucznia ma na celu doprecyzowanie i w następstwie udoskonalenie współpracy między nauczycielami, uczniami i rodzicami w procesie dydaktyczno-wychowawczym, a dla innych zainteresowanych podmiotów ma uczynić ów proces bardziej czytelnym.
POSTAWA, PRAWA I POWINNOŚCI NAUCZYCIELA
Postawa etyczna nauczyciela
1. Nauczyciel pamięta, że efekty jego oddziaływań wychowawczych w głównej mierze zależą od tego, czy sam postępuje zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami etycznymi, które wpaja uczniom i czy kieruje się takimi samymi zasadami etycznymi zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Powinna go cechować wysoka kultura osobista i wyjątkowa dbałość o kulturę języka ojczystego.
2. Nauczyciel wychowuje ucznia do odpowiedzialności za własne czyny i przygotowuje do ponoszenia konsekwencji dokonanych wyborów.
3. Nauczyciela obowiązuje: sprawiedliwość, bezinteresowność, obiektywizm, szacunek i takt wobec każdego ucznia.
4. Nauczyciel wychowuje w duchu patriotycznym i w zgodzie z wartościami konstytuującymi cywilizację europejską. Z powagą i szacunkiem odnosi się do przekonań religijnych uczniów, podkreślając wkład chrześcijaństwa w rozwój cywilizacyjny ludzkości.
5. W pracy wychowawczej nie opowiada się za jakąkolwiek opcją polityczną, mając jednocześnie prawo do posiadania i obrony własnych poglądów.
6. Nauczyciel zobowiązany jest do zachowywania szczególnej ostrożności w przekazywaniu informacji o uczniu i jego środowisku rodzinnym.
7. Nauczyciel przestrzega przed zagrożeniami płynącymi z nałogów jako źródła patologii społecznych; przeciwdziała im, propagując postawy prozdrowotne.
8. Nauczycielom nie wolno włączać uczniów do żadnych form protestów, których celem miałaby być obrona własnych interesów.
9. Nauczyciel nie podważa autorytetu innych nauczycieli i pozostałych pracowników szkoły.
10. Nauczyciel troszczy się o dobre imię szkoły, prestiż zawodu, aktywnie włącza się w życie szkoły oraz stara się poszerzać jej oddziaływanie na rzecz środowiska.
11. Nauczyciel, kierując się solidarnością zawodową, dzieli się zdobytym doświadczeniem i wiedzą z innymi nauczycielami.
12. Nauczyciel przeciwdziała dyskryminacji, traktuje wszystkich uczniów jednakowo, niezależnie od: rasy, narodowości, sytuacji materialnej, pozycji społecznej.
13. Nauczyciel nie może wykorzystywać swojej pozycji do osiągania korzyści osobistych kosztem ucznia, jego rodziców lub prawnych opiekunów.
14. Nauczyciel, który naruszył zasady etyki zawodowej, powinien podjąć niezwłocznie działania mające na celu usunięcie skutków swojego postępowania i naprawienie powstałych szkód.
Prawa nauczyciela
1. W sytuacjach spornych nauczyciel ma prawo przedstawić motywacje swojego postępowania.
2. Nauczyciel ma prawo do szacunku ze strony uczniów, rodziców i swoich przełożonych oraz do godnego wynagrodzenia i godnych warunków pracy.
3. Ma prawo do nowoczesnego warsztatu pracy, umożliwiającego stosowanie nowatorskich form i metod pracy, w tym technologii informacyjnej.
4. Ma prawo ubiegać się o dofinansowanie do form doskonalenia i dokształcania z funduszu przeznaczonego na ten cel.
5. Ma prawo do zdobywania kolejnych stopni awansu zawodowego w celu podnoszenia efektywności oddziaływań edukacyjnych.
6. Ma prawo do wdrażania innowacji pedagogicznych.
7. Ma prawo do odwołania od krzywdzącej jego zdaniem oceny pracy oraz do obrony swoich praw.
Powinności nauczyciela
1. Nauczyciel wspomaga rodziców w procesie wychowania oraz troszczy się o wszechstronny rozwój ucznia w sferze intelektualnej, duchowej, fizycznej i społecznej. Uaktywnia jego wewnętrzny potencjał twórczy, rozwija zdolności, inspiruje oraz pomaga w poszukiwaniu tego, co dobre dla jego rozwoju i doskonalenia osobowego. Rozwija u uczniów pasję poznawczą, samodzielność w wyciąganiu wniosków, refleksyjność oraz poczucie samokrytycyzmu
2. Nauczyciel ma obowiązek sumiennie wywiązywać się ze swoich zadań w procesie nauczania, wychowania i opieki.
3. Nauczyciel, wykazując życzliwość, wyrozumiałość i cierpliwość, buduje swe relacje z uczniem na zaufaniu w stosunku do niego, a gdy zachodzi potrzeba, stara się wczuwać w jego położenie w celu podjęcia możliwie najtrafniejszej decyzji wychowawczej. Jest stanowczy i konsekwentny.
4. Nauczyciel jest moralnie zobowiązany do podnoszenia swoich kwalifikacji (dokształcania i doskonalenia).
5. Nauczyciela obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej.
6. Nauczyciel zwraca uwagę na wygląd estetyczny uczniów i ład w ich otoczeniu, dając przykład własną postawą.
7. Nauczyciel daje uczniom przykład właściwego współżycia w zespole, ucząc zasad zespołowego współdziałania.
8. Nauczyciel służy fachową poradą rodzicom w sprawach dydaktyczno-wychowawczych.
Opr.: dr Ferdynand Froissart, przewodniczący OEN
(Niniejszy Kodeks nauczyciela stanowi wzajemnie uzupełniającą się całość wraz z Kodeksem ucznia, opublikowanym w styczniowym numerze „Dyrektora Szkoły”).
