Tadeusz Łomnicki. Fot. z 1969 r. Autor nieznany. Źródło: Wikimedia Commons
„Więc jakieś życie świta przede mną! Dalej! Łapmy je, pędźmy za nim! Biegiem, biegiem!”. To były ostatnie słowa Tadeusza Łomnickiego jako króla Leara. Słowa wypowiedziane tuż przed dramatyczną i nagłą śmiercią aktora 22 lutego 1992 r. Tego dnia podczas próby „Króla Leara” w Teatrze Nowym w Poznaniu – jak opowiadał w którymś z wywiadów Eugeniusz Korin: „Wypadł za kulisy i upadł”… Zasłabł, stracił przytomność i już jej nie odzyskał.
Znane powszechnie w gronie wielbicieli są powiedzenia Tadeusza Łomnickiego. O Królu Learze” Williama Szekspira: „Tekst stanowi wielkie wyzwanie, jest jak ściana bazaltu”. O początkach swojej drogi w teatrze: „Nigdy nie byłem taki bezczelny, by wyobrażać siebie na scenie”. A o sukcesie głosił bardzo pragmatyczną teorię: „Sukces to praca, praca i jeszcze raz praca”.
Był aktorem o nieograniczonych, jak pisano, możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w „Ifigenii w Taurydzie” Goethego, Artura Ui w „Karierze Artura Ui” Brechta, Solonego w „Trzech siostrach” Czechowa, Łatki w „Dożywociu” Fredry, Kapitana Edgara w „Play Strindberg” Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w „Pluskwie” Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w „Rewizorze” Gogola i Sager w „Stalinie” Salvatore’a w Teatrze TV.
Tadeusz Łomnicki – wybitny aktor teatralny i filmowy, reżyser i pedagog. Aktor przyodziewający się setki razy w szaty ducha i sceniczne bohaterów Szekspira, Czechowa, Gogola, Dürrenmata czy Brechta – olśniewał swoim mistrzostwem, zachwycał swoją prezencją, głosem, grą, znakomitym i twórczym, niezwykłym, zaangażowanym podejściem do swojej misji artystycznej – teatralnej i filmowej. Pamiętany, uwielbiany, kochany i ceniony.
W Poznaniu, w Teatrze Nowym, od 2002 roku mającym patrona w Tadeuszu Łomnickim, kilka dni przed 20. rocznicą jego śmierci zaprezentowano jako obrazy filmowe zarówno spektakle „Króla Leara”, jak i zapis prób tego spektaklu. Ponadto – poznańską transoperę „Sen nocy letniej” w reżyserii Wojciecha Kościelniaka z muzyką Leszka Możdżera oraz wystawę zdjęć z prób „Króla Leara” w reżyserii Eugeniusza Korina z 1992 roku.
Publiczność obejrzała te prezentacje na Scenie Nowej Teatru Nowego, mając zapewniony wstęp wolny na wszystkie wydarzenia (zorganizowane od 14 do 19 lutego).
W Warszawie natomiast Teatr Na Woli, którego Tadeusz Łomnicki jest również patronem, przygotował 22 lutego br. spektakl Teatru TV „Stalin” Gastona Salvatore w reżyserii Kazimierza Kutza, z udziałem Tadeusza Łomnickiego i Jerzego Treli oraz spotkanie z Kazimierzem Kutzem i Jerzym Trelą, które prowadził Wojciech Majcherek. Co szczególne, w wybranym spektaklu „Stalin” Tadeusz Łomnicki gra rolę żydowskiego aktora Sagera, który spotyka się z sowieckim dyktatorem w związku z informacją, iż ten artysta ma grać w sztuce Szekspira – przygotowaną jako aluzję do aktualnej sytuacji politycznej. Dzieje tego aktora żydowskiego przedziwnie się splotły z losem odtwórcy – T. Łomnicki wówczas właśnie uczestniczył w próbach Szekspirowskiego „Króla Leara” w Teatrze Nowym w Poznaniu…
Tablica pamiątkowa. Zostanie ona odsłonięta na froncie kamienicy przy ul. Piwnej 21/23, w której Tadeusz Łomnicki mieszkał ponad 25 lat. Z inicjatywy Fundacji „Między Słowami”. Nad tym wydarzeniem patronat sprawuje małżonka Prezydenta RP Anna Komorowska.
Przed nami jeszcze projekcje 28 lutego br. w Iluzjonie… Iluzjon-Filmoteka Narodowa przygotował cykl projekcji pn. „Tadeusz Łomnicki w 85. rocznicę urodzin i 20. rocznicę śmierci”, które odbędą się 28 lutego o 18.15. Będą to: „Dom wariatów” w reż. Marka Koterskiego z obsadą: Tadeusz Łomnicki, Bohdana Majda, Marek Kondrat, Leszek Teleszyński, Anna Nehrebecka, Dorota Radzimińska, Cezary Morawski i inni; „Niewinni czarodzieje” w reż. Andrzeja Wajdy z obsadą: Krystyna Stypułkowska, Tadeusz Łomnicki, Wanda Koczeska, Kalina Jędrusik, Teresa Szmigielówna, Zbigniew Cybulski, Roman Polański, Andrzej Nowakowski i inni; „Pokolenie” w reż. Andrzeja Wajdy z obsadą: Tadeusz Łomnicki, Urszula Modrzyńska, Tadeusz Janczar, Ryszard Kotys, Janusz Paluszkiewicz, Roman Polański, Zbigniew Cybulski i inni.
Stefania Pruszyńska
Tadeusz Łomnicki (ur. 18 lipca 1927 w Podhajcach, zm. 22 lutego 1992 w Poznaniu) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru Na Woli. Ogromny dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru TV, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród jego sztuk – „Noe i jego menażeria” i „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji.
Po ukończeniu Gimnazjum Handlowego w Dębicy (1942), przybył do Krakowa, gdzie łączył pracę zarobkową (robotnik kolejowy, praca w banku) z nauką gry na skrzypcach. W sezonie 1946/47 występował w Teatrze Miejskim w Katowicach. Po powrocie do Krakowa, w latach 1947-1949 występował w Miejskich Teatrach Dramatycznych: Słowackiego i Starym, gdzie zadebiutował jako dramaturg (sztuka „Noe i jego menażeria”). Od 1949 grał w Warszawie, zaangażowany do Teatru Współczesnego. Od roku 1952 był w zespole Teatru Narodowego. W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam aż do 1974. Jako reżyser zadebiutował w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego. W 1969 został prorektorem, a w następnym roku rektorem warszawskiej PWST i był nim w latach 1970-1981. W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne Teatru Na Woli. Zagrał tu m.in. Goyę w „Gdy rozum śpi” Vallejo w reżyserii Andrzeja Wajdy, Bukara w „Przedstawieniu >>Hamleta<< we wsi Głucha Dolna”, Fantazego w „Fantazym” Słowackiego i Salieriego w „Amadeuszu” Shaffera. W 1981 zrezygnował z dyrekcji Teatru Na Woli, zakończył też swoją drugą kadencję jako rektor PWST.
Choroba serca i operacja w Londynie spowodowały blisko 2-letnią przerwę w jego życiu zawodowym. Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował i zapłacił za nią Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu.
W roku 1984 przeszedł do zespołu aktorskiego Teatru Studio. Od roku 1988, niezwiązany już etatem z żadną sceną, występował nadal gościnnie w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym. Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia („Spotkania teatralne”, 1984).
W ostatnich miesiącach życia bez reszty pochłaniała go praca nad szekspirowskim „Królem Learem” w Teatrze Nowym w Poznaniu. W czasie jednej z prób do tej sztuki 22 lutego 1992 r. zmarł na atak serca. Ostatnie jego słowa były słowami Leara: „Więc jakieś życie świta przede mną. Dalej, łapmy je, pędźmy za nim, biegiem, biegiem!”.
Po jego śmierci Jan Kott napisał: odszedł jeden z największych aktorów w jego pokoleniu. W Polsce i na świecie.
Tadeusz Łomnicki zagrał również wiele ról filmowych – w takich produkcjach jak „Pokolenie”, „Niewinni czarodzieje” „Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy, „Eroica” Andrzeja Munka, „Kontrakt” Krzysztofa Zanussiego, „Przypadek” i „Dekalog VIII” Krzysztofa Kieślowskiego oraz „Pan Wołodyjowski” i „Potop” Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego.
W czasie II wojny światowej Łomnicki należał do Szarych Szeregów, później był żołnierzem AK Armii Krajowej. (…) Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację członkowską (17 XII 1981 roku). Mimo propozycji: najpierw Mieczysława Rakowskiego, a po 1989 roku – Lecha Wałęsy, do świata polityki nie wrócił. (…).
Nagrodę państwową I stopnia22 lipca 1968 r. otrzymał. Dwukrotny laureat Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr”. Najpierw otrzymał ją w pierwszej edycji nagrody, za sezon 1984/1985, za rolę Krappa w przedstawieniu „Ostatnia taśma Krappa” Samuela Becketta w Teatrze Studio w Warszawie. Natomiast drugi raz otrzymał ją pośmiertnie, za sezon 1991/1992, za rolę Icyka Sagera w przedstawieniu „Stalin” Gastona Salvatore’a w Teatrze TV. Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. W ankiecie tygodnika „Polityka”, przeprowadzonej w 1998 roku, czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.
Życie i twórczość Tadeusza Łomnickiego jest tematem książek Witolda Fillera „Tadeusz Łomnicki” (1976), Marii Bojarskiej „Król Lear nie żyje” (2002) i albumu „Tadeusz Łomnicki” pod redakcją Elżbiety Wysińskiej (2002). Pracę nad rolą Króla Leara w Teatrze Nowym w Poznaniu dokumentuje album Mariusza Stachowiaka „Tadeusz Łomnicki. W stronę Leara” (1993).
Źródła inf.: Iluzjon, Teatr Nowy w Poznaniu, Teatr Na Woli w Warszawie, Wikipedia.
Publikacja z 26 lutego 2012 w Gazecie Autorskiej „IMPRESJee” www.impresjeee.blox.pl
