
Przysłowia polskie pojawiły się po raz pierwszy w 1618 roku, podane w opracowanym i wydanym w Lubczy dwujęzycznym zbiorze polsko-łacińskim przez Salomona Rysińskiego pt. Proverbiorum Polonicorum. Termin: przysłowie w języku polskim zawdzięczamy Andrzejowi Maksymilianowi Fredrze, który zawarł je w swoim dziele Przysłowia mów potocznych (1658 r.), w takim zapisie i brzmieniu tłumacząc łacińskie: proverbium.
Słowo: przysłowie pojawia się nawet w Biblii: I dam je na utrapienie i na udręczenie wszystkim królestwom ziemskim, na hańbę i na przypowieść, i na przysłowie i przeklęctwo po wszystkich miejscach, do którychem je wygnał. W języku staropolskim przysłowie nazywano przypowieścią. Współcześnie w użyciu potocznym są stosowane zamiennie określenia: przysłowie, porzekadło, zwroty przysłowiowe, lecz nauka badająca te formy wskazuje ich różne znaczenia.
Z tysięcy polskich przysłów, spisywanych od wieków i gromadzonych w wielu wydawnictwach, tym razem wybrałam kilka nawiązujących do zimy.
Gdy nie wymrozi zima, nic nie zbierze sierpień −Oskar Kolberg w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 873, PIW, Warszawa 1972, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów oprac. S. Swirko, w: Oskar Kolberg Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 34, 1967.
Dłużej świat zima ziębi, niż lato zagrzewa − Oskar Kolberg w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 873, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów oprac. S. Swirko, w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 3, 1967.
Zima starym dokucza, a młodych naucza − Oskar Kolberg w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 875, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów, oprac. S. Swirko, w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 40, 1967.
Zima wszystko pustoszy, ale znowu za to, nagradzając wszystkiego, dodaje nam lato − Oskar Kolberg w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 875, PIW, Warszawa 1972, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów, oprac. S. Swirko, w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 45, 1967.
Zima jest zły gość: pustoszy spiżarnie − Oskar Kolberg, Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 875, PIW, Warszawa 1972, za: Oskar Kolberg, Przysłowia. Z rękopisów, oprac. S. Swirko, w: Dzieła wszystkie, Warszawa − Wrocław − Poznań 1961 − 1967. Wyd. fototypiczne na podstawie pierwodruku, t. LX 31, 1967.
W zimie komin nam ojcem, fajerka matką, kożuch dobrodziej, a zapiecek chatką − Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 874, PIW, Warszawa 1972.
W pierwszym tygodniu pogoda stała, będzie zima długo trwała − Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 874, PIW, Warszawa 1972.
Gdy woda zimą w rzekach huczy, to na wiosnę mróz dokuczy − Jan Broda w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 873, PIW, Warszawa 1972, za: Jan Broda, Przysłowia cieszyńskie. Rękopis z 1956 r. Archiwum NKPP.
Lód nie kryształ, choć świeci − Andrzej Chryzostom Załuski w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. II, s. 317, Warszawa 1970, za: Andrzej Chryzostom Załuski, Historia Starego i Nowego Testamentu według porządku chronologii zebrana, Warszawa 1789.
Tyle go obchodzić będzie, co zeszłoroczna zima¹ − Klemens Junosza Szaniawski w: Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. III, s. 463, PIW, Warszawa 1972, za: Klemens Junosza Szaniawski, Nowele i obrazki, t. VIII w: Klemens Junosza Szaniawski, Tanie wydawnictwo Dzieł wybranych, t. I − X, Warszawa 1899; Wybór pism w X tomach, Warszawa 1891 − 1896.
Podobne przysłowie jest znane i używane we Francji: Nie dba, nic go to nie obchodzi ². Pochodzi ono z wiersza Testament François Villona (ok. 1460 r.): Mais ou sont les neiges d`antan. Przywołuje je NKPP , t. III. s. 463.
Źródłem przytoczonych przysłów jest IV-tomowa Nowa księga przysłów polskich, praca zbiorowa pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, wybitnego badacza przysłów, paremiologa³, której poszczególne tomy Państwowy Instytut Wydawniczy wydał w latach 1969 − 1978 w Warszawie. Zespół redakcyjny tego wydawnictwa stworzył je w oparciu o dzieło Samuela Adalberga, dlatego Nową księgę przysłów polskich nazywa się też nowym Adalbergiem.
Wybrałam najstarsze wersje poszczególnych przysłów spośród uporządkowanych chronologicznie przez autorów tego wydawnictwa.
Stefania Pruszyńska
¹ Przysłowie, polskie w NKPP, t. I, s. 463.
² Przysłowie francuskie, NKPP, t. I, s. 463.
³ Paremiolog − badacz przysłów zajmujący się pochodzeniem, znaczeniami i porównywaniem przysłów różnych narodów.
Fot.: Pejzaż zimowy leśny, Dominik Golenia
Wszelkie prawa zastrzeżone
— Stefania Pruszyńska
(oficjalnie: Stefania Golenia) – poetka, eseistka, redaktor-dziennikarka. Autorka: utworów poetyckich prozy poetyckiej, opowiadań, reportaży literackich, felietonów, utworów satyrycznych, grotesek i aforyzmów. Także fotoreportażystka. Zazwyczaj wykracza poza gatunkowe schematy. Krytycznoliterackie żywioły z upodobaniem uprawia w eseistycznej narracji. Wypowiada się również hojnie w swojej twórczości artystycznej, plastycznej, niemal równolegle do poezji i wszech sztuk. Mowę swojej wyobraźni, intuicji, myśli i emocji uwalnia – w obrazach o indywidualnym, a rozpoznawalnym stylu, z autonomiczną, lecz zarazem wieloznaczną symboliką i metaforą. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒ W REDAKCJACH i WYDAWNICTWACH OD 1989 ROKU. PRACA ETATOWA: w niezależnym Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989 – 1991), polsko-amerykańskim wydawnictwie US West Polska (1993 – 1996), „Gazecie Targowej”, tygodniku „Wprost” (1996 – 2000). Współpraca zaś wieloaspektowa z wieloma tytułami prasowymi, w tym polonijnymi (dwutygodnik – „Kurier” Hamburg, „Dziennik Polski”, „Tydzień Polski” – Londyn), czasopismami kulturalnymi, literackimi i wydawnictwami. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒ AKTUALNIE (od 2006 roku) redaktor naczelna, właścicielka-wydawca i wszechstronna realizatorka niezależnej, niekomercyjnej Gazety Autorskiej „IMPRESJee” o dominującym profilu kulturalnym, obecnie pod nowym adresem i nazwą Gazeta Autorska IMPRESJee.pl www.impresjee.pl. Nagrodzona w kategorii: Redakcja przez Wielkopolski Oddział Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej Dziennikarskimi Koziołkami w maju 2017 r. ⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒ PRZED 1989 ROKIEM we wczesnych latach studenckich (UAM) z ówczesnej powinności żakowskiej hartowała się w porze ferii letnich na studenckich praktykach (wówczas obowiązkowych i zwanych robotniczymi - lata 70.). Pracowała także jako wychowawczyni na koloniach, asystent antykwarski w PP „Desa” Dzieła Sztuki i Antyki, a później - analityk w laboratorium bakteriologii WZSChPiG w Poznaniu. Podjęła także kolejne studia w 1980 roku w Akademii Ekonomicznej ⇒⇒⇒ ⇒⇒⇒⇒⇒⇒ ⇒⇒⇒ RÓWNOLEGLE DO DZIENNIKARSTWA, PUBLICYSTYKI I AKTÓW TWÓRCZYCH – ma 32-LETNIE DOŚWIADCZENIE W PROFESJI REDAKTORA-KOREKTORA: czasopism, monografii, albumów artystycznych, książek poetyckich, biograficznych, antologii poetyckich, wademeków w kilku językach europejskich, biuletynów i prac naukowych. Materiały przygotowywane do druku kierowały do jej redakcji-korekty redakcje prestiżowych czasopism ogólnopolskich i polskich wydawnictw, gremia literackie, fundacje literackie, indywidualni edytorzy i autorzy-wydawcy własnych publikacji. ⇒⇒⇒ ⇒⇒⇒⇒⇒⇒ ⇒⇒⇒ NAGRODY m.in.: za felieton w konkursie miesięcznika kulturalnego „Arkusz” (1996); „Dziennikarskie Koziołki 2017” w kategorii: Redakcja od Wielkopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Dziennikarzy RP za wieloaspektowe realizacje portalu Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl.
⇒⇒⇒ ⇒⇒⇒ LICZNE UTWORY JEJ AUTORSTWA nasyciły dotąd treściami w różnych tonacjach: łamy drukowanych czasopism ogólnopolskich, regionalnych i polonijnych. Pierwszym ich lądowiskiem są łamy Gazety Autorskiej IMPRESJee.pl. Nie unikały międzylądowań w portalach stowarzyszeń dziennikarskich i artystycznych. Lokowała je również w oazach jej własnych autorskich witryn artystycznych POEZJA i ArtGRAFPoeFoto i tomie poetyckim pt. „Szepty dalekobieżne”, który okrasiła grafikami (San Franisco 2009). Zaskakują w książkach biograficznych innych artystów, np. Mikosza Deki Czurei, wirtuoza skrzypiec, Króla Czardasza, pt. „Potępienie Miklosza” (2009) czy w „Księdze romskiej” Władysława Iszkiewicza (2012), artysty i dyrektora Cygańskiego Zespołu „Roma”, później – emigranta do Szwecji. To także wędrowniczki pod skrzydłami pegazów do periodyków literackich i kulturalnych. Objawiły się w antologiach poezji współczesnej „Jak podanie ręki” i tamże stały się w przekładach zrozumiałe dla Niemców, Anglików, Francuzów oraz Hiszpanów. Czytano je na antenie Radia Emaus, miały wielokrotne prezentacje przed gremiami licznych międzynarodowych festiwali kulturalnych, Międzynarodowych Konferencji Poetyckich (WO ZLP, 2017-2021), publicznością koncertu Międzynarodowej Orkiestry Cygańskiej w Auli UAM (2017), w różnych przybytkach kultury (np.: Dom Bretanii, Miedzynarodowy Dom Kultury w Międzyzdrojach, Dom Romski, Muzeum Arkadego Fiedlera w Puszczykowie, Muzeum Etnograficzne w Poznaniu, klub ZAK, poznański Klub Literacki „Dąbrówka”), szkołach i in. Także – w Helladzie na Krecie w Retimno (Rethymno) i Adelianos Kampos. Aforyzmy zaś odczytywała np. podczas festiwalu Aforystykonu w Kaliszu – stolicy aforyzmów i publikuje w swojej Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl, zamieszczała w witrynie autorskiej POEZJA, Stefania Pruszyńska. Opublikowano je w kolejnych edycjach antologii „Po-tyczki aforystów” (2017– 2021). OBRAZY, GRAFIKI, RYSUNKI – w Dzienniku Wielkopolan „Dzisiaj” (1989-1991), mies. „Welcome to Poznań”, mies. „Merkuriusz Polska”, Gazecie Autorskiej IMPRESJee.pl, artystycznych witrynach autorskich: POEZJA, ArtGrafPoeFoto (2007 – 2019), we własnym zbiorze poetyckim „Szepty dalekobieżne” (San Francisco 2009), na okładkach książek poetyckich np. Lednickiej Wiosny Poetyckiej: „Żeby marzyć” (2014), Jan Grad „W gaju poezji” (2016); w antologii poezji związanej Międzynarodową Konferencją Poetycką „Kalisz stolicą aforyzmu” (2020) i witrynie WO ZLP. Odsłoniła je NA WYSTAWACH, np.: MASTRiN w Pałacu Działyńskich „Harmonia”, dedykowanej Czesławowi Miłoszowi (2011), w Bibliotece w Buku (2012), w Auli UAM (2017), Auli Lubrańskiego w Collegium Minus UAM podczas V Międzynarodowej Konferencji Poetyckiej (2021), Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim, w poznańskim Klubie Literackim „Dąbrówka”, a poza Polską w Retimno (Rethymno) i Adelianos Kampos (Kreta – Grecja, 2010). ⇒⇒⇒⇒⇒⇒ NAUKA, POGLĄDY. Wiedzę akademicką zdobywała w UAM i AE. Miłośniczka natury, harmonii, sztuk wszelakich, od wczesnej młodości zwolenniczka rozwoju dialogu kultur.